Nu eens: de zorgprofessional centraal in plaats van de patiënt! Wat heeft een zorgprofessional nodig om op plezierige wijze te werken en hoe kan hij / zij daar zelf verantwoordelijkheid voor nemen? Verbindende Communicatie geeft een paar antwoorden op het terrein van essentiële zelfzorg die er bij zorgprofessionals nogal eens bij inschiet….
Ik ben dochter van een huisarts en dat doet iets met je. Enerzijds werd ik geïnspireerd door de wezenlijke bijdrage die mijn vader leverde aan de mensen, anderzijds voelde ik me gefrustreerd, omdat ik zo weinig kon bijdragen aan de zorgen die mijn vader met zich mee torste, waar hij wegens zijn beroepsgeheim immers niet over mocht praten. Een arts van de oude stempel: een koning in zijn koninkrijkje, praktijk aan huis, met meer patiënten dan goed is voor één arts. Hij stond onverminderd klaar voor de mensen, geïnspireerd door de christelijke moraal van naastenliefde, totdat hij bijna bezweek aan een hartinfarct. Toen deed hij iets rustiger aan.
Mijn hele leven heb ik gehoord wat een fijne vader ik had en tegelijkertijd vroeg ik mij af: wat heeft een arts nodig om op een plezierige wijze zijn werk te doen? Dit geldt ook voor verpleegkundigen, voor praktijkondersteuners, voor mensen in de jeugdzorg, psychologen, et cetera, voor zorgprofessionals dus.
Hoe mooi zou het zijn als zorgprofessionals meer zorg voor zichzelf en elkaar zouden hebben, elkaar door persoonlijke crises zouden helpen zonder de angst gestigmatiseerd te worden als ‘iemand die het vak niet aankan’. Hoe mooi zou het zijn als zorgprofessionals mogelijke overwerktheid in een vroeg stadium herkennen, hulp zoeken, hulp krijgen en snel en volledig herstellen.
Weet iemand überhaupt op 18-jarige leeftijd wat het inhoudt om medisch student te worden? Hoe is het om in lijken te snijden? Hoe is het om in je coschappen geconfronteerd te worden met bijvoorbeeld de mislukte reanimatie van een jonge moeder, met verminkte doden na een verkeersongeval, een plotselinge zuigelingendood, met ontroostbare ouders en nog veel meer. Hoe wordt dat opgevangen? Verhard je noodzakelijkerwijs? Kun je alleen nog maar naar patiënten luisteren door je niet al te empathisch op te stellen, omdat je er anders aan kapot gaat?
Kun je een goed zorgprofessional zijn, als je je tegelijkertijd opgebrand voelt en emotioneel gebroken? Hoe ga je om met al het grote lijden dat je als zorgprofessional tegenkomt en ook met al het kleine leed waar mensen mee zitten en waar je niks aan kunt doen? Hebben zorgprofessionals het onderling over deze diep persoonlijke zaken?
Vanuit de Verbindende Communicatie geven wij lezingen en trainingen. Een van onze stellingen is: ‘Alle verbinding begint bij zelfverbinding!’
1. Emotionele geletterdheid van de zorgprofessional. In de Verbindende Communicatie gaat het primair om bewustzijn van gevoelens en de daaronder liggende behoeften. Doorgaans zijn mensen die in de zorg werken gevoelige mensen. Maar hoe staat het met de zorg voor zichzelf? Een zorgprofessional heeft het nodig om persoonlijk in contact te staan met de rijke wereld van de eigen emoties, om deze te begrijpen en te ervaren. Noem het ‘emotionele geletterdheid’: het vermogen om gevoelens in jezelf te identificeren en te beschrijven; in staat zijn om het eigen verdriet te omarmen met liefdevolle vriendelijkheid. Vanuit die gevoelens kan je gaan ervaren wat je nodig hebt, bijvoorbeeld rust, rouw, steun, erkenning… Als je als zorgprofessional daar zelf verantwoordelijkheid voor kan nemen, is de grootste stap gezet.
2. Capaciteit voor mededogen met de patiënt. Verbindende Communicatie heeft als basis empathie (niet te verwarren met sympathie!). Hoe beter je je eigen instrument van gevoelens en behoeften kent, hoe beter je empathisch kunt zijn naar anderen. Het is nodig dat een zorgprofessional begrijpt dat anderen in hun complexe levens diepe gevoelens ervaren die verbonden zijn aan essentiële menselijke behoeftes, net zo rijk en complex als de zorgprofessional zelf kan ervaren. Hieruit ontstaat menselijke verbondenheid en dus de capaciteit voor mededogen. Leren om volledig aanwezig te zijn en echt te luisteren zonder het op je te nemen, zonder sympathie, maar wel met empathie = erkenning.
3. Acceptatie van onvermogen. Verbindende Communicatie is niet zozeer een communicatiemethode, maar wel een houding van acceptatie: alles mag er zijn. Door het onvermogen, wat spreekwoordelijk verbonden is met zorgprofessional-zijn, ook te omarmen wordt onzekerheid niet langer verborgen. Het brengt het gesprek en het contact op een realistisch, authentiek en echt niveau. Een zorgprofessional is geen god.
4. Erkenning. Verbindende Communicatie is in feite een proces: het draait om bewustwording en besef van het wezenlijke. Het is van groot belang dat zorgprofessionals hun vak kennen en diepgaand waarderen, zodat ze er de erkenning voor vragen die nodig is. Ik wens het hun toe om nooit meer in isolement hun werk doen.
De situatie is al veel malen beter dan vroeger toen mijn vader huisarts was (van 1950 – ca 1980): er zijn nu meer humane werktijden en omstandigheden. Wat ik zorgprofessionals nog meer toewens is om regelmatig de mogelijkheid te hebben om in een veilige omgeving met collega’s, en mogelijke begeleiding daarbij, te zorgen voor het ontladen van hun opgedane leed en vooral ook goed voor zichzelf te zorgen.
